طرح های پانزی چیست و چه تفاوتی با طرح های هرمی دارد؟

طرح های پانزی(Ponzi scheme)، خطری جدی برای افراد ناآگاه! حتما تاکنون تبلیغ افراد و یا شرکت هایی را که وعده ی سودهای کلان و تضمینی می دهند، را دیده اید. اما به جرات می توان گفت 90% طرح های این چنینی دروغی بیش نیست و به احتمال زیاد یک طرح پانزی است. در طرح های پانزی معمولا یک شخص یا گروه، شرکت یا سایتی جعلی می سازند و تبلیغاتی در فضای اینترنت انجام می دهند. (عمده این تبلیغات با عنوان<سودهای کلان و تضمینی> است.) سپس افراد ناآگاه از روی طمع و خیال کسب سودهای ماهیانه دائمی، وارد این بازی می شوند.

شخص طراحی کننده طرح پانزی به افراد می گوید که پول های آن ها را در بازار های مالی جهانی، ارز های دیجیتال و... سرمایه گذاری کرده است و به زودی سود آن ها را پرداخت خواهد کرد. بعد از جمع شدن سرمایه ی اولیه، در واقع خبری از سرمایه گذاری نیست! طراح پانزی به محض اینکه افراد جدید وارد طرح می شوند، از پول افراد جدید، سود سرمایه گذاران قدیمی را می دهد. با این کار اعتماد سرمایه گذاران قدیمی به طراح پانزی بیشتر می شود. همین اتفاق باعث می شود افراد قدیمی، این طرح را به دوستان و آشنایان خود معرفی کنند و این طرح بزرگ تر شود.

سرانجام طرح های پانزی

این طرح، فقط بازی با پول سرمایه گذاران است. مادامی که افراد جدید جذب این طرح شوند، همه چی درست پیش می رود. یعنی پول افراد جدید، سود افراد قدیمی را پرداخت می کند. اما زمانی که دیگر سرمایه گذار جدیدی به طرح اضافه نشود، این طرح از بین می رود و اثری از آن شرکت و سایت جعلی باقی نمی ماند. معمولا طراح پانزی نیز با جیب زدن سرمایه ی زیادی، متواری می شود.

با یک حساب سرانگشتی می توانید تصور کنید که طراح پانزی چه پول کلانی را دزدیده است. فرض کنید در ابتدا 100 نفر با حداقل سرمایه 100 میلیونی، وارد این طرح شوند. سود طرح هم 20 درصد در نظر بگیرید. حالا فرض کنید به مدت پنج ماه، ماهیانه 50 نفر به این طرح اضافه شوند. با این اتفاق نه تنها سود افراد قدیمی مرتب پرداخت می شود، بلکه به سرمایه اولیه که دست طراح پانزی است، نیز اضافه می شود.

همیشه به یاد داشته باشید که در هیچ جا خبری از سودهای باورنکردنی و تضمینی نیست!

تاریخچه طرح های پانزی

نام این طرح، از روی اسم فردی به نام چارلز پانزی(Charles Ponzi)، گذاشته شده است. چارلز در دهه 1920 در آمریکا، برای اولین بار یک طرح پانزی را اجرا کرد. در واقع روش کار این طرح به این صورت بود که با فروش کوپن های تخفیفی اداره پست، به سرمایه گذاران، به آن ها قول سود 50 درصدی در 45 روز و یا سود 100 درصدی در 90 روز می داد. روش کار چارلز هم در این طرح به این صورت بود که با پول های جدید، پول سرمایه گذاران قدیمی را پرداخت می کرد. اما از آنجایی که این طرح اولین طرح پانزی در آن سال ها بود، افراد بسیار زیادی از روی ناآگاهی وارد این طرح شدند. به طوری که در سال 1920، چارلز توانست یکی از بزرگ ترین کلاه برداری ها را در آن سال انجام دهد و مبلغ 20 میلیون دلار را به جیب زد.

طرح های پانزی در دنیای امروز

شاید فکر کنید امروزه با توجه به افزایش سطح آگاهی مردم، دیگر امکان موفقیت چنین طرح هایی وجود ندارد اما متاسفانه با پیشرفت گسترده ی اینترنت، شبکه های اجتماعی و حوزه های جدیدی مانند ارز های دیجیتال، این طرح ها هر روز بیشتر و بیشتر می شوند و نکته قابل توجه تبلیغات قوی و گمراه کننده ی این طرح ها می باشد که باعث می شود همچنان افراد زیادی، فریب این طرح های پانزی را بخورند.(در ادامه به بررسی طرح های پانزی در ارز های دیجیتال نیز می پردازیم.)

طبق قاعده ی تصاعد و جمعیت، یک طرح پانزی نمی تواند بیشتر از 2 سال ادامه پیدا کند.

الگوی رفتاری برای یک طرح پانزی

تمامی طرح های پانزی از همین الگوی اصلی استفاده می کنند اما هر طرح می تواند در حوزه خاصی و به شکل های مختلفی، معرفی شود.

1. مرحله اول همیشه تبلیغات قوی است. در واقع طرح های پانزی همیشه از جدیدترین روش ها و مدل های بازاریابی و تبلیغات استفاده می کنند.
2. مرحله دوم، واریز سود سرمایه گذاران به منظور جلب اعتماد است. با این کار طرح پانزی توسط افراد شرکت کننده، به دوستان و آشنایان معرفی می شود و افراد بیشتری جذب می شوند. 
3. در مرحله سوم حجم زیادی از پول روانه ی این طرح ها می شود. در واقع افراد می بینند که این طرح ها سود ده هستند و سریعا وارد می شوند. حتی در بسیاری از موارد سرمایه گذاران قدیمی با توجه به اینکه سود برایشان واریز شده، اعتماد کامل می کنند و پول بیشتری وارد این طرح ها می کنند! چه بسا افرادی که از روی طمع، برای تامین پول بیشتر و کسب سود بیشتر، وام می گیرند و یا حتی دارایی هایی مثل خونه، ماشین، طلا و... خود را می فروشند.
4. اما این مراحل نه تنها یک بار بلکه بارها و بارها تکرار می شود و پول بیشتری جمع می شود و در نهایت در دو صورت این طرح پایان می یابد، یا دیگر سرمایه گذار جدیدی وارد نشود و یا خود طراح پانزی آن قدر پول یه جیب زده است که دیگر احتیاجی به ادامه طرح نداشته باشد. در چنین شرایطی طراح پانزی، با پول ها فرار می کند.

مشخصه های یک طرح پانزی

• اولین و بارزترین مشخصه برای یک طرح پانزی، سود تضمینی و کلان است. یعنی هر جا به شما قول سود کلان و تضمینی را دادند، شک نکنید در اکثر موارد، این یک طرح پانزی است.
• شفاف نبودن هویت فرد ارائه دهنده طرح سرمایه گذاری، یکی دیگر از مشخصه های طرح پانزی است. توجه داشته باشید یک فرد یا گروهی که قصد اجرای یک طرح پانزی را دارند، هیچ گاه نمی خواهند اطلاعات هویتی درستی از خود به سرمایه گذاران بدهند. به خاطر اینکه بعد از متواری شدن، دست کسی به آن ها نرسد.
• معولا در طرح ها پانزی برای دریافت پول از ارز های دیجیتال و روش های غیرقابل پیگیری استفاده می کنند و هیچ گونه اطلاعات درستی برای پیگیری و تماس به شخص سرمایه گذار نمی دهند.
• طرح های پانزی معمولا مجوز قانونی ندارند و اگر داشته باشند، جعلی است. همچنین در این طرح ها هیچ گونه اطلاعات دقیقی از نحوه سرمایه گذاری و چند برابر کردن پول به سرمایه گذاران داده نمی شود.

طرح های پانزی و هرمی

طرح های هرمی و پانزی شباهت هایی با یکدیگر دارند اما بر خلاف تصور بسیاری از افراد یکی نیستند.

طرح های هرمی چیست؟

در طرح های هرمی معمولا یک کالا و یا خدمات، با قیمتی بیش تر از ارزش واقعی برای فروش قیمت گذاری می شود. مثلا فرض کنید قیمت یک نوع کیف، 300 هزار تومن است و فردی با ادعای دروغین همان کیف را به قیمت 800 هزار تومن برای فروش ارائه می دهد. در ابتدا این فرد که در واقع همان طراح، طرح هرمی است، سعی می کند با تبلیغات دروغین، محصول خود را به چندین نفر بفروشد. بعد از آن، تازه کار طرح هرمی شروع می شود.

طراح هرمی، به افراد خریدار می گوید که اگر شما چندین نفر را از طرف خود بیاورید که این محصول را بخرند، به شما سود خوبی داده می شود و این شبکه ی هرمی شکل گرفته و بزرگ و بزرگ تر می شود. اما خب معمولا در طرح های هرمی، محصول و مخصوصا خدماتی ارائه می شود که قابلیت این را داشته باشند که افراد چندین بار آن را تهیه کنند. 

اساس کار طرح های هرمی به این صورت است که با خرید عضو جدید، عضو بالایی سود دریافت می کند.

شباهت و تفاوت های طرح های پانزی و هرمی

• طرح های پانزی به هر شکلی که اجرا شوند، غیر قانونی هستند. اما متاسفانه طرح های هرمی با اینکه دارای خاصیت های مشابه ای با طرح های پانزی هستند، می توانند به صورت قانونی اجرا شوند. 
• در تبلیغات هر دو طرح، اشاره به سود کلان و تضمینی می شود.
• در طرح های پانزی، خبری از سرمایه گذاری و محصول نیست اما در طرح های هرمی محصول و یا خدمات، مورد استفاده قرار می گیرد.
• یکی از وجه های مشترک اصلی این دو طرح، این است که: هر دو برای ادامه پیدا کردن، نیاز به افرادی جدیدی دارند که پول داشته باشند.

در بسیاری از موارد مشاهده می شود که در دل یک طرح پانزی، از طرح هرمی نیز استفاده می شود! در واقع طراحان پانزی به سرمایه گذاران وعده می دهند که در صورتی که فردی از سمت شما، به طرح سرمایه گذاری ملحق شود، علاوه بر سود خود، سودی اضافه تر به شما داده می شود و به این صورت طرح پانزی، به شکل هرمی گسترش پیدا می کند و پول بیشتری جمع می شود.

طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

همان طور که گفته شد با ظهور ارزهای دیجیتال، زمینه برای طرح های پانزی بیشتر شد. در واقع دنیای کریپتو علاوه بر اینکه مزیت های زیادی دارد، با توجه به ویژگی هایش، موجب پیدایش بستری برای کلاه برداران نیز شده است. اصلی ترین ویژگی ارزهای دیجیتال که کار طراحان پانزی را راحت کرده است، غیرقابل رهگیری بودن تراکنش ها می باشد. در واقع طراحان پانزی، پول ها را از طریق ارز دیجیتال از سرمایه گذاران دریافت می کنند تا به این ترتیب هیچ گونه اطلاعات بانکی و هویتی، در اختیار سرمایه گذاران نباشد.

از طرفی طراحان پانزی در هنگام فرار می توانند به راحتی پول ها را به جیب بزنند و جا به جا کنند. سرمایه گذاران نیز نمی توانند پیگیری خاصی از طریق ارزهای دیجیتال واریز شده انجام دهند. ویژگی بعدی ارز های دیجیتال برای طراحان پانزی این است که دست طراحان باز است تا طرح خود را به شکل گسترده و نه تنها در کشور خود بلکه در کشور های دیگر نیز اجرا کنند! و با این کار می توانند حتی تا میلیون ها نفر را، جذب طرح های پانزی کنند. می دانیم که نقل و انتقال پول از طریق ارز های دیجیتال هیچ گونه محدودیتی ندارد و شما می توانید بدون دردسر از کشوری به کشور دیگر، ارز دیجیتال جا به جا کنید.

 انواع طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

1_ استخراج ابری

در واقع ماینینگ ابری به شکل قانونی با فرش قدرت هش، وجود دارد اما ماینینگ ابری مبتنی بر کلاه برداری پانزی به این صورت است که: معمولا سایتی ادعا می کند در صورت سرمایه گذاری به شما سود کلان و تضمینی داده می شود و سود حاصل نیز از استخراج ارز دیجیتال است. این چنین طرح هایی، قطعا کلاه برداری است، چرا که سود تضمینی از طریق استخراج، با توجه به ریسک های موجود در این حوزه، امکان پذیر نیست. چه برسد به سرمایه گذاری روی استخراج!

2_ توکن بی ارزش

مدل دیگری از طرح های پانزی و هرمی در ارزهای دیجیتال، از طریق توکن های بی ارزش که توسط طراحان خود طرح، ساخته شده است، اجرا می شود. در این روش ابتدا مانند تمامی طرح ها، پول از افراد دریافت می شود.(معمولا ارز دیجیتال) و به آن ها وعده ی دادن سود کلان داده می شود. اما در نهایت به جای سود به افراد سرمایه گذار، توکن های بی ارزشی که خود طراحان پانزی ساخته اند، داده می شود. و این امید را به سرمایه گذاران می دهند که در آینده ارزش این توکن به شدت بالا خواهد رفت!

3_ ربات تلگرامی

این مدل از جدیدترین طرح های پانزی هرمی است که به تازگی گسترش پیدا کرده. در این روش ابتدا شما عضو یک ربات تلگرامی می شوید و در همان ابتدا مقداری سکه به عنوان جایزه دریافت می کنید. این ربات ها به دروغ، به شما می گویند که با استفاده از سکه ها می توانید در کار استخراج مجازی ارز دیجیتال شرکت کنید. بعد از مدتی ربات به شما پیشنهاد می دهد که با استفاده از بیت کوین، می توانید سکه ی بیشتر بخرید و یا با دعوت دوستان خود، سکه دریافت کنید، تا در نهایت بتوانید در ادامه به استخراج بپردازید.

این هم نمونه ای از طرح های پانزی هرمی است که در واقع در آن ها استخراجی صورت نمی گیرد و فقط پول های جدید به قدیمی ها داده می شود. حتی در مواردی در هنگام برداشت سود حاصل از استخراج، پیام هایی مبتنی بر خطا یا ارور به مخاطب داده می شود.

4_ سرمایه گذاری

مدل متداول تر از طرح های پانزی در ارز های دیجیتال، همین مدل است. در این روش سایت هایی ادعا می کنند که پولی که از شما در قالب ارز دیجیتال دریافت کرده اند را، در بازار های مسکن، خودرو و ... در کشور های دیگر سرمایه گذاری می کنند و به شما سود ثابت می دهند. حتی برای جلب اعتماد سرمایه گذاران، سندهای جعلی نیز صادر می کنند. این مدل سرمایه گذاری ها نیز، یکی دیگر از طرح های پانزی معروف در ارزهای دیجیتال است. 

نمونه طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

بیت کانکت (Bitconnect)

از این پلتفرم به عنوان یکی از بزرگ ترین طرح های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال یاد می شود. این سیستم در سال 2017، یکی از محبوب ترین پلتفرم های سرمایه گذاری و وام دهی در ارزهای دیجیتال بود. مانند هر پلتفرمی، این سیستم نیز یک ارز دیجیتال اختصاصی داشت، اما فرق این رمز ارز این بود که در آن سال ها با قیمتی حدود 500 دلار در بیشتر صرافی های معتبر معامله می شد! و در صدر لیست بهترین ارز های دیجیتال بود. همه چیز خوب پیش می رفت، اما در سال 2018 نهاد های نظارتی متوجه شدند که این پلتفرم بر خلاف قوانین، از طرح های پانزی استفاده کرده است! بلافاصله بعد از نشر این خبر، پلفترم بیت کانکت، از هم فروپاشید و قیمت ارز دیجیتال آن نیز طی دو ساعت، 90درصد ارزش خود را از دست داد! و به قیمت 7 دلار رسید هر چند هم اکنون این ارز دیجیتال دیگر وجود ندارد.

ارز دیجیتال OneCoin

دو شرکت OneCoin Ltd و OneLife Network Ltd در واقع حامیان این پروژه بودن که در ظاهر به فروش دوره های آموزشی مختلف با قیمت های بسیار بالا، می پرداختند و در ازای تهیه دوره ها به مشتریان سکه هایی نیز داده می شود که به گفته ی حامیان آن، امکان استخراج ارز دیجیتال با این سکه ها وجود داشت. همچنین ارز دیجیتال اختصاصی این پروژه onecoin بود که تیم توسعه دهنده ادعا می کرد این ارز دیجیتال از یک شبکه اختصاصی به جز بلاک چین و تنگل استفاده می کند و قابلیت استخراج و نقل و انتقال در انواع کیف پول ها را دارد. اما ارز دیجیتال onecoin و پروژه ی آن چیزی جز یک طرح پانزی هرمی نبود! و در سال 2017 بود که بنیان گذاران آن متواری شدند.

دابل وی اتریوم (Double Way Ethereum)

یکی دیگر از طرح های پانزی هرمی، همین پروژه دابل وی اتریوم است. در این پروژه افراد می بایست برای عضویت ابتدا 0.08 ارز دیجیتال اتریوم به قرارداد هوشمند این پروژه انتقال دهند. در ادامه شما می بایستی برای کسب سود با استفاده یک کد معرف، زیر مجموعه برای خود پیدا کنید. به محض اینکه دو نفر به عنوان زیر مجموعه و با کد معرف شما به سیستم اضافه شوند، طبق قاعده، 0.16 اتریوم جمع می شود که این مقدار به حساب شما واریز میشود.

اما داستان اینجا تمام نمی شود! در واقع شما می بایستی مجدد برای رفتن به سطح کاربری بالاتر و امکان جذب زیر مجموعه های بیشتر، مجدد مبلغ 0.16 اتریوم پرداخت کنید.(در هر مرحله به اعضای دو نفر بیشتر هم، 50 درصد مبالغ افراد جدید به شما واریز می شود.) این روند تا بی نهایت ادامه پیدا میکند و فرد تصور می کند که دارایی خود در حال افزایش است اما در حقیقت این طرح هم یکی طرح پانزی هرمی است که پول را از افراد جدید به افراد قدیمی منتقل می کند. در نهایت نیز مبلغ بسیار زیادی به سر شاخه ی اصلی این هرم خواهد رسید.

ارز دیجیتال plus token

پروژه Digital Currency Plus Token یکی از دیگر از طرح های پانزی هرمی در ارز های دیجیتال بود که در سال 2018، ادعا کرد که سود 10 الی 30 درصدی ارائه می دهد. با توجه به تبلیغات گسترده ای که از طریق Chinese WeChat انجام شد، این طرح تا 4 میلیون نفر را به خود جذب کرد. اما در نهایت توسط مقامات چینی چند نفر از اعضای این پروژه دستگیر شدند و قسمتی از سرمایه به مردم باز گردانده شد. نکته قابل توجه این است که با این وجود، مبلغ تقریبا 2/8 میلیارد دلار از سرمایه مردم در این پروژه، ناپدید شد.

توجه داشته باشید که امروزه نیز طرح های پانزی هرمی به طور گسترده در ارز های دیجیتال وجود دارد که فقط نحوه بیان و تبلیغات آن ها متفاوت است، لذا هر وقت هر پروژه ای قصد داشت به شما سود تضمینی و کلان بدهد و می خواهد که شما عضوی جدیدی به سیستم اضافه کنید، شک کنید و به مواردی که در بخش مشخصه های طرح های پانزی، گفته شد، توجه کنید.

جمع بندی: طرح های پانزی(Ponzi scheme) از گذشته تاکنون به شکل های گوناگون و در حوزه های مختلف مشاهد شده است. در طرح های پانزی معمولا به افراد وعده ی سودهای کلان و تضمینی داده می شود. در واقع اساس کار طرح های پانزی به این صورت می باشد که عده ای به عنوان سرمایه گذار، مبالغی را به طراح پانزی می دهند. در ادامه افراد جدیدی به سیستم اضافه می شوند و از پول سرمایه گذاران جدید، سودهای سرمایه گذاران قدیم پرداخت می شود. این روند تا جایی ادامه پیدا می کند که دیگر سرمایه گذار جدیدی به سیستم اضافه نشود. در نهایت طراح پانزی با مبالغ جمع شده، متواری می شود. 

طرح های پانزی و هرمی، شباهت های زیادی به یکدیگر دارند اما یکی نیستند. در طرح های هرمی یک محصول یا خدمات با قیمتی بسیار زیاد ارائه می شود و به خریداران گفته می شود که در صورتی که مشتری جدید از طرف خود بیاورند، به آن ها سود داده می شود. 

با ظهور دنیای ارز های دیجیتال، طرح های پانزی و هرمی دیگر محدودیتی برای دریافت پول از افراد سراسر جهان، ندارند و همچنین احتیاجی نیست برای گرفتن پول، مدارک بانکی و هویتی در اختیار سرمایه گذاران قرار دهند. با توجه به این شرایط در سال های اخیر شاهد طرح های پانزی هرمی زیادی در حوزه کریپتو بوده ایم که از نمونه های آن می توان به: بیت کانکت (Bitconnect)، ارز دیجیتال OneCoin، دابل وی اتریوم (Double Way Ethereum) و ارز دیجیتال plus token، اشاره کرد.
منبع:
سایت علیرضا محرابی